آشنایی با انواع مدل بلوغ و معرفی بهترین مدل

مدل‌های بلوغ مدیریت دانش سطح توسعه و پیشرفت سازمان‌ها در زمینه مدیریت دانش را اندازه‌گیری و ارزیابی می‌کنند. به‌عبارتی دیگر این مدل‌ها روش‌هایی هستند که سازمان‌ها را در ارزیابی و بهبود فرایندهای مرتبط با دانش یاری می‌کنند. این مدل‌ها بر اساس مفاهیم مدیریت کیفیت و مهندسی فرایندها شکل‌گرفته‌اند و کمک می‌کنند که نقاط قوت و ضعف سازمان را در مدیریت دانش شناسایی کنید و راهکارهایی برای بهبود و ارتقای فرایندهای مدیریت دانش ارائه دهید.

دلیل استفاده از مدل‌های بلوغ مدیریت دانش چیست؟

مدل‌های بلوغ مدیریت دانش معمولا چندین سطح دارد. هر سطح نشان‌دهنده یک مرحله از توسعه مدیریت دانش است. برای رسیدن به سطح بالاتر، سازمان‌ها باید شرایط و الزامات مربوط به سطح قبل را برآورده کنند. این مدل‌ها می‌توانند بر اساس معیارهای مختلفی مانند ارزیابی فرهنگ سازمانی، فرایندهای سازمانی، فناوری‌های اطلاعاتی، کارکنان و ساختارهای سازمانی طراحی شوند تا سازمان‌ها بتوانند:

• وضعیت فعلی خود در مورد مدیریت دانش را شناسایی کنند.
• نقاط قوت، ضعف، چالش‌ها و فرصت‌های خود در مورد مدیریت دانش را تشخیص دهند.
• اهداف و خواسته‌های خود را با مدیریت دانش هم‌راستا کنند.
• استراتژی‌ها و راهکارهای مناسب برای بهبود مدیریت دانش انتخاب و اجرا کنند.
• پیشرفت و عملکرد خود را در مورد مدیریت دانش اندازه‌گیری و ارزیابی کنند.

انواع مدل‌های بلوغ مدیریت دانش:

با جستجویی کوچک در اینترنت متوجه می‌شوید، مدل‌های بلوغ متعددی وجود دارند و هر کدام از آنها ممکن است تعداد، تعریف و سطوح بلوغ متفاوتی داشته باشند. به طور مثال چندین مدل از آنها شامل:

• مدل بلوغ KM APQC
• KMMM زیمنس
• خود ارزیابی KM: یادگیری پرواز
• ارزیابی KM: همکاران David Skyrme
• مدل سازمان بهره‌وری آسیایی (APO)

اکثر مدل‌های بلوغ مدیریت دانش روح پایه مدل‌های بلوغ یعنی CMMI را در خود جای داده‌اند. در ادامه به نحوه شکل‌گیری این مدل پایه و مهمترین‌مدل بلوغ مدیریت دانش میپردازم.

مدل بلوغ توانمندی:

مدل بلوغ توانمندی (Capability Maturity Model)، جزو اولین مدل‌هایی‌است که در دهه 80 میلادی ایجاد شد و می‌توان گفت پایه سایر مدل‌هایی است که در ادامه می‌خوانید. این مدل در ابتدا به عنوان ابزاری برای ارزیابی قابلیت فرایندهای پیمانکاران دولتی در پروژه‌های نرم‌افزاری آمریکا بود و سپس مبتنی بر چارچوب بلوغ فرایند در IEEE Software توسعه پیدا کرد. اگر چه این مدل بر اساس توسعه نرم‌افزار شکل گرفت؛ اما به طور گسترده در سراسر جهان در ادارات دولتی، تجاری و صنعت مورد استفاده قرار گرفت و به مرور گسترش یافت. مدل CMM، سطوح بلوغ زیر را برای فرایندها تعریف می‌کند:

• سطح1-مقدماتی: فرایندها تکرار‌شونده، کنترل نشده، غیرمستند یا جدید و موقت هستند.
• سطح2-تکرار‌پذیر: برخی از فرایندها مستند شده‌اند و قابلیت تکرارپذیری‌ دارند ولی نظم در اجرا وجود ندارد.
• سطح3- قابل تعریف: فرایندهای موفقی به‌عنوان یک فرایند تجاری استاندارد تعریف و تأیید و مستند شده‌است، ولی سیستماتیک مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
• سطح4-تعیین توانایی: فرایندها از نظر کمی و کیفی مطابق با معیارهای مورد توافق هستند در شرایط متعدد و متنوع توسط کارکنان استفاده می‌شوند.
• سطح5-کارآمدی فرایند: بهینه‌سازی و بهبود فرایند دائما از طریق تغییرات، تکنولوژی و نوآوری انجام می‌شود.

یکپارچه‌سازی مدل بلوغ توانمندی:

یکپارچه سازی مدل بلوغ توانمندی (Capability Maturity Model Integration) نسخه بهبودیافته و گسترش‌یافته مدل بلوغ توانمندی و یک برنامه آموزشی و ارزیابی بهبود سطح فرایند است و تحت مدیریت موسسه CMMI، یکی از شرکت های تابعه ISACA، در دانشگاه کارنگی ملون (Carnegie Mellon University) توسعه پیدا کرد. تحقیقات دانشگاه کارنگی ادعا می‌کند که این مدل می‌تواند برای بهبود فرایند در سراسر یک پروژه، بخش یا کل سازمان استفاده شود. در این مدل پنج سطح بلوغ تعریف می‌شود که برای ارزیابی و بهبود فرایندهای مهندسی و مدیریت در سازمان‌ها طراحی شده است. مدل CMMI، سطوح بلوغ زیر را برای فرایندها تعریف می‌کند:

• سطح1-مقدماتی: فرایندها غیر قابل پیش‌بینی، کنترل نشده و واکنش پذیر هستند.
• سطح2-مدیریت‌ شده: فرایندهای پروژه‌ها مشخص و واکنش پذیر هستند.
• سطح3-تعریف شده: فرایندها برای سازمان مشخص و فعال است. (فرایندهای پروژه‌‌ها بر اساس استانداردهای سازمان تنظیم شده‌اند.)
• سطح4_مدیریت کمیت: فرایندها از نظر کمی اندازه‌گیری و کنترل می‌شوند.
• سطح5_ بهینه‌سازی: فرایندها بهینه‌سازی و بهبود می‌یابند.

بهترین مدل برای سازمان‌های ایرانی | APO

مدل سازمان بهره‌وری آسیایی (APO)

بلوغ مدیریت دانش به روش APO مختص سازمان‌های آسیایی است که توسط سازمان بهره‌وری آسیایی (APO) طراحی و گسترش یافته و در سازمان‌های ایرانی بیشترین استفاده را دارد. این مدل شامل هفت مولفه مهم به ترتیب زیر است:

• رهبری مدیریت دانش (KM Leadership)؛
• فرایندها (Processes)؛
• کارکنان (People)؛
• فناوری (Technology)؛
• فرایندهای دانشی (Knowledge Processes)؛
• یادگیری و نوآوری (Learning and Innovation)؛
• خروجی‌های مدیریت دانش (KM Outcomes).

این مدل به‌عنوان بخشی از ابزارها و تکنیک‌های سازمانی و برای کمک به کشورهای عضو در تقویت عملکردهای مدیریت دانش توسعه یافت و در عین سادگی یکی از کارآمد‌ترین مدل‌هاست. مدل APO در ارزیابی سطح فعلی بلوغ مدیریت دانش و شناسایی زمینه‌های بهبود طراحی شده‌است. این مدل به سازمان‌ها اجازه می‌دهد تا سطح بلوغ مدیریت دانش فعلی خود را تعیین کنند، ارتقا دهند و شکاف دانشی، عملکردی و ابزاری را شناسایی کنند. مدل APO سطوح بلوغ زیر را برای فرایندها تعریف می‌کند:

• سطح1-واکنش: سازمان با مدیریت دانش آشنا نیست و اهمیت آن در بهبود بهره‌وری و رقابت‌پذیری آگاهی ندارد.
• سطح2-تکاپو: سازمان نیاز به مدیریت دانش را شناسایی کرده یا یکی دو پروژه پایلوت را در دست اجرا دارد.
• سطح3-گسترش: مدیریت دانش به طور کامل پیاده‌سازی می‌شود و در سازمان راه‌اندازی شده‌است.
• سطح4-پایش:مدیریت دانش به‌طور مستمر پایش می‌شود و بهبود می‌یابد.
• سطح5-بلوغ: مدیریت دانش به بخش بدیهی و جدانشدنی از سازمان تبدیل شده‌است.

نکته مهم: مدل بلوغ باید پوششی برای نیازها و خواسته‌های سازمان باشد.

البته بایستی یادآور شد که در ساخت یک الگوی بلوغِ ایده‌آل، برآورده شدن نیازها و خواسته‌های زیر اولویت دارد:

• کاربست پذیری برای هدف‌های متفاوت؛
• تمرکز بر مناظر مختلف و به‌ویژه افراد؛
• قابل‌درک بودن و همخوانی با مفاهیم مدیریتی

هرچند برخورداری یک الگو که دارای همه این موارد باهم باشد کار سختی است اما مشکل آن است که متأسفانه، هنوز هدف اصلی مدیریت دانش توسط بسیاری درک نشده و تنها به فراهم‌سازی بخشی از ویژگی‌های اساسی برای مدیریت دانش بسنده می‌شود. امروزه پیاده‌سازی یک راهبرد مدیریت دانش کارا و تبدیل سازمان به یک سازمان مبتنی بر دانش، به‌عنوان شرطی اساسی برای موفقیت سازمان‌هایی در نظر گرفته می‌شود که وارد اقتصاد دانش‌محور می‌شوند.

با توجه به اینکه هدف مدیریت دانش حداکثرسازی نرخ بازگشت سرمایه به سازمان است، استفاده از شاخص‌های سنجش جهت متقاعد کردن مدیران و ذی‌نفعان نسبت به مزایا و ارزش نوآوری‌های مدیریت دانش سازمانی ضروری است. در واقع شناسایی شاخص‌های نیازمند بهبود مدیریت دانش سازمان برای کسب و حفظ دانش ارزشمند سازمان ضروری به نظر می‌رسد.