دانش بزرگترین دارایی و ثروت هر کشور است.

یکی از عناصری که اقتصاد کشورها را به دو دسته پیشرفته و در حال توسعه تقسیم می‌کند، عنصر دانش است. در چند سال اخیر مفهوم اقتصاد دانش بنیان به شکلی جدی در کشور مطرح شده‌است به طوریکه بند 2 سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در مورد اقتصاد دانش بنیان است. همچنین یکی از بخش‌های اصلی برنامه ششم توسعه کشور هم در خصوص توسعه دانش بنیان اقتصاد کشور است. جایی که دانش و تجربه در ارائه خدمات و محصولات از اهمیت کلیدی برخوردار است؛ بنابراین اگر بتوانیم عمده درآمد کشور را از راه دانش بدست بیاوریم و خرید و فروش آن در کشور را به رسمیت بشناسیم، آنوقت می‌توانیم بگوییم اقتصادمان، دانش بنیان است.

اقتصاد دانش‌ بنیان هم‌راستای دو مفهوم دانش و ثروت است.

اقتصاد دانش‌ بنیان هم‌راستایی دو مفهوم دانش و ثروت است. طبق آخرین گزارش بانک جهانی مربوط به سال 2012، ایران رتبه 94 را در میان تمامی اقتصادهای دنیا را کسب کرده‌است. پیش‌بینی می‌شود با توجه به تلاش‌ها و اقدامات رو به‌رشد انجام گرفته، شاهد رشد وضعیت اقتصاد دانش بنیان در رتبه‌بندی بعدی در این زمینه باشیم. نکته مهم دیگر اینکه در افق 1404 قرار بر این است که 20 درصد از درآمد کشور از فعالیت‌های دانشی تامین شود. با توجه به مهلت باقی‌مانده لازم است بدانیم، دانش بنیان کردن اقتصاد کشور و جامعه، جزو امور سخت است. هدف از این یادداشت خوب انجام دادن مسیر دانش بنیان کردن اقتصاد است. بنابراین به 10 اقدام مهم می‌پردازم که می‌تواند راهنمای دست اندرکاران مدیریت و برنامه‌ریزی کشور در این مسیر باشد:

10 اقدام برای رسیدن به اقتصاد دانش بنیان:

اقدام 1: فرهنگ دانش بنیان

باید باورها و تفکرات جدیدی جایگزین باورها و تفکرات قدیمی و کهنه شود. باید فرهنگی ایجاد شود که حامی خبرگان و دانشکاران باشد و با طراحی سیستم‌های پاداش مبتنی بر دانش حامی فرهنگ درآمدزایی از دانش شویم. بایستی فرهنگ استخدام‌های مبتنی بر دانش و شایستگی جایگزین استخدام‌های رابطه ای و کم‌تخصص شود. همچنین با آموزش مستمر و تحرک بخشی، فرهنگ تولید محصولات و خدمات دانشی در بین سازمان‌ها تقویت گردد.

اقدام 2: مدیریت دانش محور

لازم است همه وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های زیرمجموعه آنها و بخش خصوصی نسبت به ایجاد و ابلاغ پستی به نام مدیر ارشد دانش (CKO) به عنوان نقشی استراتژیک در توسعه دانش بنیان اقتصاد اهتمام نمایند. باید بدانیم دانش در اقتصاد دانش‌ بنیان ماهیتی استراتژیک برای کشور دارد. باید در لایه ارشد سازمان‌ها به آن توجه شود و مدیریت وزارتخانه‌ها و دستگاه‌ها مبتنی بر دانش شود و تصمیم‌گیری‌های مدیریتی رنگ و بوی دانشی بگیرند. ضمنا بهبود سیستم‌های مدیریتی کشور به مدیریتِ دانش محور و همه‌گیر شدن استفاده از این سیستم‌ها به طور حتم، ضریب افزایش بهره‌وری در سازمان‌ها را افزایش می‌دهد.

اقدام 3: کار دانش بنیان

هنوز انجام کار دانشی و تزریق تفکر به کارها در بسیاری از وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های دولتی و خصوصی کشور به رسمیت شناخته نشده‌است. طبق آخرین گزارش جهانی نوآوری در سال 2016، ایران رتبه 102 معیار دانشکار (Knowledge Worker) را به خود اخصاص داده است. یعنی کارمندان و مدیران ما کمتر کار دانشی انجام می‌دهند و بیشتر به جنبه اجتماعی کارها توجه می‌شود. در حالیکه کار دانشی باید جزو وظایف روزانه افراد باشد. یک فرد باید بتواند به طور مستمر دانش‌های جدید را شناسایی کند، از دانش‌های دیگران استفاده نماید و با قدرت تحلیل بالا محصولات و خدمات دانشی را برای سازمان متبوع خود طراحی، تولید و به‌فروش برساند.

اقدام 4: سرمایه‌گذاری در دارایی‌های نامشهود

از اقدامات مهم دیگر در توسعه دانش بنیان اقتصاد، افزایش هزینه‌های تحقیق و توسعه درون سازمانی، تقویت برند، ثبت اختراع، تولید درون‌زای دانش فنی و غیره در بخش عمومی و خصوصی است. هم اکنون در اغلب سازمان‌های کشور، تنها به محاسبه ارزش دفتری سازمان‌ها توجه می‌شود و به دارایی‌های نامشهود آنها در قیمت‌گذاری و تعیین ارزش توجه چندانی نمی‌شود. به عنوان مثال جایگاه برندهای یک کشور نشان دهنده وضعیت توسعه یافتگی اقتصاد دانش بنیان در آن کشور است.

اقدام 5: شهرها و مناطق دانش بنیان

لازم است وزارتخانه های مرتبط، نسبت به ایجاد و توسعه شهرها و مناطق دانش بنیان با همکاری شهرداری‌ها و شوراهای شهر اهتمام نمایند. شهرهای آینده، شهرهای دانشی هستند. شهری که سرمایه‌های درون شهر را شناسایی و به عنوان یک اهرم برای توسعه شهر استفاده می‌کند. از مصادیق یک شهر دانشی می‌توان به جذب استعدادها، برندینگ شهری، توانایی پاسخگویی به موقع به حوادث شهری، بالا بودن شاخص‌های علم و فناوری در شهر مثل پارک‌های علم و فناوری، شرکت‌های دانش بنیان، وجود پایگاه یکپارچه دانش شهری، وضعیت سرمایه‌گذاری‌های دانشی در شهر، قابلیت نوآوری شهر در تمامی حوزه‌های زندگی شهری و  غیره اشاره کرد. علاوه بر این، شکل‌دهی و توسعه مناطق دانش بنیان موفق در سطح کشور و خاورمیانه و ایجاد هاب‌ها و خوشه‌های منطقه‌ای در سراسر کشور تاثیر مثبتی در توسعه مناطق دانش بنیان می‌گذارد که نیازمند اهتمام جدی دولت و همکاری موثر میان وزارتخانه‌ها است.

اقدام 6: دانشگاه کارآفرین

درصد ناچیزی از درآمد دانشگاه‌ها از محل فروش دانش و انتقال فناوری است. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری باید توجه ویژه‌ای به اصلاح فرهنگ مدرک گرایی و تعیین دوره عمر برای مدارک تحصیلی دانشگاهی داشته باشد. لازم است سایت‌های منبع باز به زبان‌های فارسی و بین المللی برای یادگیری با همکاری دانشگاه‌های کشور ایجاد شود. باید به جای تاکید بیش از حد به تولید مقاله به تاثیرگذاری مقالات و دانش‌ها در زندگی عموم جامعه، صنایع و کسب و کار تاکید کرد. افزایش سهم همکاری در تحقیقات کاربردی بین صنعت و دانشگاه و اهتمام جدی به تغییر ماهیت دانشگاه‌ها در تبدیل‌شدن به دانشگاه کارآفرین یک دغدغه جدی در کشور است. روش‌های آموزشی فعلی دانشگاه‌ها هم جوابگوی نیاز صنعت در شرایط پیچیده فعلی نیست.

اقدام 7: بازار دانش

بازار فروش مناسبی برای محصولات و خدمات شرکت‌های دانش بنیان وجود ندارد و اگر شرکت‌های دانش‌بنیان محصول یا خدمت دانشی با کیفیت و با قیمت رقابتی هم تولید کنند باز با مشکل فروش و صادرات محصولات و خدمات دانشی خود مواجه‌اند. شرکت‌های دانش بنیان هم باید با ابزارهای مدیریتی، روش‌های تجاری‌سازی و بازاریابی دانش بیشتر آشنا شوند.

اقدام 8: صنایع دانش بنیان

کدام صنایع بیشتر از بقیه صنایع در حال خرید و فروش دانش هستند. برخی صنایع در دنیا مانند صنعت فناوری اطلاعات، بیمه، بیوتکنولوژی، بهداشت و درمان، هوافضا و غیره صنایع دانش بنیان هستند. اگر بخواهیم به اقتصاد دانش بنیان برسیم باید سرمایه‌گذاری بیشتری روی این صنایع انجام دهیم.

اقدام 9: حقوق مالکیت فکری

از اقدامات مهم دیگر در اقتصاد دانش بنیان، حفظ حقوق مالکین دارایی‌های فکری است. مصادیق دارایی‌های فکری شامل کپی رایت، پتنت، طراحی صنعتی، علائم تجاری، اسرار تجاری و غیره است. نکته مهم اینکه قوانین خوبی برای حمایت از مالکیت فکری در کشور وجود دارد و به معاهدات بین‌المللی هم ملحق شده‌ایم اما غالب سازمان‌ها و افراد حقیقی آگاهی کمی از این قوانین دارند. به عنوان مثال حقوق انحصاری ثبت اختراع توسط دولت تا 20 سال به مخترع داده می‌شود و مخترع می‌تواند استفاده تجاری از اختراع خود داشته‌باشد. بسیاری از شرکت‌های معتبر دنیا با ثبت اختراعات متعدد و فروش آنها نه تنها سود بالایی بدست می‌آورند بلکه از به سرقت رفتن آن توسط رقبا هم جلوگیری می‌کنند؛ چون مورد حمایت قانون هستند.

اقدام 10: نوآوری مستمر

باید یاد بگیریم که دانش نیز تاریخ مصرف دارد. اقتصادی موفق است که با تکیه بر دانش، دائما نوآوری می کند، نیازها را زودتر از دیگران کشف می کند و بهتر از دیگران به آن پاسخ می دهد و این درون مایه اصلی نوآوری مستمر است. به گفته بانک جهانی دانش رکن توسعه است. بنابراین پیگیری و تلاش برای پیشبرد موثر این اقدامات در راستای توسعه دانش بنیان اقتصاد کشور ضروری است.