مهندسی دانش، علمی با سابقه طولانی.

مهندسی دانش، علم تازه‌ای نیست؛ حتی از مدیریت دانش هم قدیمی‌تر است؛ شاید عقب‌تر از دهه 1960 میلادی. همان‌طور که از نامش پیداست، خیلی خیلی از مدیریت دانش استانداردتر و شسته رفته‌تر است؛ چون نگاهی مهندسی شده به مفهوم دانش دارد. اما این مفهوم، از زمانی که زیر سایه مدیریت دانش قرار گرفت، تعابیر مختلفی از آن مطرح شد. در ایران، از آن جا که این مفهوم به صورت عام و فراگیر حتی در سطح خواص و دانشگاه‌ها به سطح بلوغ نرسید و مدیریت دانش مانند موج جدیدی آن را در نوردید، تعابیر کاملا اشتباهی از آن منتشر شد. در این نوشته با بررسی چند بُعد از مهندسی دانش و نقش آن، به دنبال ایجاد ذهنیتی هستم که مدیریت دانش را کمّی‌تر، تمیزتر، مهندسی‌شده‌تر و مستقل‌تر از قیل و قال‌های مرسوم ببینید.

مهندسی دانش چیست؟

جهان و پدیده‌های آن را به شکل‌های متفاوتی می‌توان دید. قسمتی از این تفاوت به خاطر تفاوت دیدگاه‌های افراد است. به خاطر متنوع بودن سوابق ذهنی، آموخته‌ها و روش تحلیل پدیده‌ها. بخش دیگری از این تفاوت ناشی از زمینه یا همان کانتکست است. چرا که پدیده‌ها خصوصا دانش به شدت به زمینه و شرایط محیطی آن وابسته است. آنتالوژی یا هستی شناسی، سعی می‌کند پدیده‌ها و زمینه‌های مرتبط با آن‌ها را تا حد امکان توصیف کند. مهندسی کردن دانش به ما کمک می‌کند درک و شناخت استاندارد و مشترکی از پدیده‌ها و دانش مرتبط با آن‌ها پیدا کنیم.

دانش مهندسی شده یا خروجی‌های تولید شده بر اساس آن برای انسان‌ها راحت‌تر قابل مراجعه و استفاده است. از سوی دیگر بهره‌وری به کارگیری دانش را به خوبی بالا می‌برد. دانش مهندسی نشده (که به سختی می‌توان نام دانش بر آن گذاشت) زمان زیادی برای درک شدن، مرور و مطالعه و پالایش نیاز دارد؛ اما مهندسی دانش این نقایص را برطرف می‌کند. از طرفی دانش مهندسی شده برای سیستم‌ها و ماشین‌ها نیز قابل استنتاج و استفاده است. این پتانسیل، امکان ایجاد سیستم‌های اتوماتیک دانش را فراهم می‌کند که می‌تواند به بهره‌وری و استفاده بهینه از دانش کمک شایانی کند.

مدل‌سازی دانش چیست؟

یکی از گام‌های مهم در مهندسی دانش، مدل سازی دانش است. مدل سازی یعنی تبدیل آن چه در قالب ذهنی افراد وجود دارد به الگوهای استاندارد. یعنی خارج کردن دانش از حالت بدون ساختار و محاوره‌ای. زمانی که دانش از ذهن خبره استخراج می‌شود (برونی‌سازی) باید در قالب‌هایی قرار گیرد که امکان هضم و درونی‌سازی بهتر فراهم شود.

یکی از مهمترین مهارت‌ها در این نقش تعیین آن است که یک بدنه بزرگ دانش درباره یک موضوع کلان چگونه به موضوعات کوچک‌تر و از ابعاد مختلف برش بخورد و تجزیه شود. این امر تا حد بسیار زیادی به هدف استفاده از دانش و مساله‌ای که قرار است حل کند بستگی دارد.

مهندس دانش کیست؟

با این توضیحات که ارائه کردیم، تکلیف این نقش مشخص است. این عنوان مربوط به نقش یا فردی است که تبحر کافی در تحلیل و مدل‌سازی دانش و تولید دانش مهندسی‌شده را داشته باشد. او باید با توجه به نیازها، شرایط و الزامات سازمان، مساله مورد نظر را حل کند. تخصص و تلاش این مهندس کمک می‌کند کاربران نهایی سیستم‌های دانش‌محور، کار به مراتب ساده‌تری داشته باشند.

وقتی می‌گوییم سیستم‌های دانش‌محور منظور هر سیستمی است که با دانش سر و کار دارد نه لزوما پایگاه دانش یا سیستم مدیریت دانش سازمانی. به این ترتیب مانند آن چه از مهندسین نرم‌افزار در معماری، تولید و توسعه سیستم‌های نرم‌افزاری توقع داریم، از مهندس دانش توقع می‌رود معماری صحیحی برای دانش سازمانی در سطوح کلان و اجرایی سازمان ایجاد کند. در نهایت خوب است بدانید تصمیم‌گیری در مورد اینکه چه بخش‌هایی از مسائل سازمان نیاز به مهندسی دانش دارند بر عهده مدیر دانش است.