مدیریت دانش پزشکی و مدیریت دانش بهداشت و سلامت

مدیریت دانش در بخش سلامت اهمیت غیرقابل انکاری دارد. آن چه در این نوشته به آن می‌پردازیم مجموعه‌ای از راهکارهای مدیریت دانش است. این راهکارها تحت عناوین متفاوتی مثل مدیریت دانش پزشکی (Medical Knowledge Management) و مدیریت دانش بهداشت و سلامت (Healthcare Knowledge Management) بیان می‌شود.

مدیریت دانش پزشکی

دانش پزشکی به‌عنوان شاخه‌ای از دانش سلامت، نقش تعیین‌کننده‌ای در نجات جان انسان‌ها دارد. بروز یا تکرار اشتباه در بسیاری از صنعت‌های دیگر شاید پیامدهای قابل اغماضی داشته باشد؛ اما فقدان یا کمبود دانش پزشکی یا بروز مکرر اشتباهات قبلی، اگر منجر به آسیب جانی شود، هزینۀ سنگینی برای جامعه دارد. با وجود اینکه می‌گویند هر پنج دقیقه یک موضوع جدید در دانش پزشکی ایجاد می‌شود اما همچنان خلاء‏های دانشی فراوانی برای درمان بیماری‌ها و حتی کاهش آن‌ها وجود دارد. هر چند ثبت و گزارش خطاها برای جلوگیری از بروز اشتباهات، همواره به‌عنوان جزئی از ساختار نظام‌های پزشکی مطرح بوده‌اند اما نقش مدیریت دانش در بخش سلامت برای ساماندهی بهینه و فعالانه دانش پزشکی و بهبود دسترسی بسیار قابل‌توجه است.

آمار، شواهد و اشتباهات؛ سه نوع دانش در نظام بهداشت و درمان

من در مورد سه نوع دانش در نظام بهداشت و درمان صحبت می‌کنم: آمار، شواهد و اشتباهات. پس لازم است که ما قادر باشیم این موضوع را به‌صورت ساده به اطلاع همه برسانیم. امروزه پزشکی مبتنی بر شواهد یا Evidence Based Medicine در برنامه آموزشی رشته‌های مختلف علوم پزشکی در سرتاسر جهان از جمله در کشورمان ایران مورد تاکید قرار گرفته (توانمندی های مورد انتظار از پزشكان عمومی 1387)، در طرح‌های درسی رشته‌های مختلف گنجانده شده و در سیاستگذاری‌هاری نظام سلامت بکار گرفته می‌شود. پزشکی مبتنی بر شواهد با ارائه عملی‌ترین روش مدیریت دانش پزشکی (Medical Knowledge Management) مبنایی برای آموزش خود محور و مادام‌العمر فراهم می‌کند. با در نظر گرفتن تعریف ارائه شده از آن می‌توان دریافت که تنها راهکار طبابت بیمار- محور (Patient-Oriented Medical Practice)، طبابت مبتنی بر شواهد است.

پزشکی مبتنی بر شواهد می‌تواند بخشی از این عدم قطعیت را در روند تصمیم‌گیری با استفاده از دانش صریح (Explicit Knowledge) قابل‌دستیابی از پژوهش‌ها و تلفیق آن با دانش ضمنیِ (Tacit Knowledge) تجارب بالینی برطرف نماید.

کاربردهای مدیریت دانش در بخش سلامت

کاربردهای متنوعی برای مدیریت دانش در بخش سلامت، متصور است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

پشتیبانی از تصمیم

عملکرد فرایندهایی که در آن‌ها با استفاده از دانش تخصصی به یک مسئله مرتبط با سلامت رسیدگی می‌شود؛ می‌تواند با استفاده از سیستم‌های پشتیبانی تصمیم بهبود یابد. در تولید سیستم‌های پشتیبان تصمیم از تکنیک‌های متنوعی مانند استنتاج مبتنی بر مورد (CBR) استفاده می‌شود. نمونه زیر برای شناسایی به‌موقع و مطلع کردن تیم درمانی در مراقبت از نوزادان نارس استفاده می‌شود.

پاسخ به نیاز دانش عمومی در بخش سلامت

عموم مردم در حوزه سلامت، خصوصاً در زمینه بهداشت عمومی و پیشگیرانه، باید به دانش روز و کاربردی دسترسی داشته باشند. حتی اطلاعات درمانی اولیه برای مبارزه با بیماری‌ها درصورتی‌که به‌صورت فعالانه و به‌موقع در اختیار افراد قرار گیرد می‌تواند در ارتقا سلامت جامعه مؤثر باشد.

شبکه‌های اجتماعی تخصصی

شبکه‌های اجتماعی تخصصی هم برای عموم و هم برای متخصصین می‌تواند کاربردهای متنوعی داشته باشد. یک شبکه اجتماعی قابل اعتماد می‌تواند نیازهای دانشی مخاطب عام را در حوزه بهداشت و درمان بر طرف نماید. از سوی دیگر شبکه‌های تخصصی متشکل از حرفه‌ای‌های پزشکی و بهداشت می‌تواند زمینه تبادل و ارتقا دانش را فراهم سازد. شبکه‌های اجتماعی علاوه بر کارکردهای فوق در مواقع بحران‌های سلامت و هم چنین برای شناسایی روندهای مهم در حوزه سلامت در جامع (مثلاً اپیدمی بیماری‌ها) می‌توانند هم به‌عنوان ابزار کشف دانش و هم به‌عنوان مجرای انتقال دانش عمل کنند. نمونه‌ای از این شبکه‌های اجتماعی را در سایت (www.DoctorsHangout.com) می‌توانید ببینید.

پزشکی مبتنی بر شواهد

پزشکی مبتنی بر شواهد با ارائه عملی‌ترین روش مدیریت دانش پزشکی (Medical Knowledge Management) مبنایی برای آموزش خودمحور و مادام‌العمر فراهم می‌کند. با درنظرگرفتن تعریف ارائه شده از آن می‌توان دریافت که تنها راهکار طبابت بیمار – محور (Patient-Oriented Medical Practice)، طبابت مبتنی بر شواهد است.

سیستم‌های خبره اتوماسیون فرایندهای دانش‌بر

جایی که دانش تخصصی مثلاً در شناسایی بیماری بر اساس عوارض و علائم به کار می‌آید و لازم باشد به تعداد افراد زیادی کمک کرد، به دلیل محدودیت منابع، یا زمان یا نیروی انسانی می‌توان از سیستم‌های خبره استفاده کرد. سیستم‌های خبره با دانش استخراج و مدل‌سازی شده از خبرگان ایجاد می‌شود و می‌تواند در تعامل به کاربران عادی به آن‌ها پاسخ دهد.

بهبود کانال‌های ارائه خدمت با استفاده از درس‌آموخته‌ها

جاهایی که در نقاط یا زمان‌های مختلف، خدمات مشابه بهداشتی و درمانی ارائه می‌شود، علی‌رغم وجود رویه‌های مدون، به دلیل وجود همیشگی استثنائات، آموزه‌ها و نکات مختلفی تولید می‌شود که می‌تواند با استفاده از روش جمع‌آوری و اشاعه درس‌آموخته‌ها به بهبود فرایندها کمک شایانی نماید. اگر این مقاله را تا انتها مطالعه کردید احتمالا مقاله ارتباط بین مدیریت دانش و HSE هم برایتان جذاب و خواندنی خواهد بود.